References

Additional sources and materials

1 Skrynnikov R.G. Carstvo terrora. SPb., 1992. S. 238-265; PavlovA.P. Gosudarev dvor i politicheskaya bor'ba pri Borise Godunove (1584-1605 gg.). SPb., 1992. S. 149-217; Zimin A.A. Oprichnina. M., 2001. S. 192-220; Nazarov V.D. Prilozhenie // Tam zhe. S. 413-431; Florya B.N. Ivan Groznyj. M., 2009. S. 211-220; Kurukin I.V., Bulychyov A.A. Povsednevnaya zhizn' oprichnikov Ivana Groznogo. M., 2010. S. 55-88.
2 Horoshkevich A.L. Rossiya v sisteme mezhdunarodnyh otnoshenij serediny XVI v. M., 2003. S. 416.

3 PSRL. T. 13. M., 2000. S. 392.
4 Perepiska Ivana Groznogo s Andreem Kurbskim. M., 1993. S. 16, 37.
5 Lur'e YA.S. Perepiska Ivana Groznogo s Kurbskim v obshchestvennoj mysli Drevnej Rusi // Perepiska Ivana Groznogo s Andreem Kurbskim. S. 221-222; Skrynnikov R.G. Ukaz. soch. S. 194— 196; SHmidt S.O. Rossiya Ivana Groznogo. M., 1999. S. 365-382.
6 Janicki M.A. Tiumaczenie listu Iwana Groznego do Zygmunta Augusta i jego rola w agitacji przed sejmem warszawskim 1563 r. // Polska kancelaria kr6lewska czas6w nowozytnych mi^dzy wiadzq a spoieczeAstwem. Materiaiy konferencji naukowej. KrakAw, 14 kwietnia 2004. KrakAw, 2006. Cz. 2. S. 73-86.
7 Perepiska Ivana Groznogo s Andreem Kurbskim. S. 17, 27, 32.

8 Dewey Y.W. Political poruka in Muscovite Rus’ // Russian Review. 1987. Vol. 46. № 1. P. 117— 133; Rustemeyer A. Dissens und Ehre: Majestatsverbrechen in Russland (1600-1800). Wiesbaden, 2006. S. 122-169.
9 Antonov A.V. Poruchnye zapisi 1527-1571 godov // Russkij diplomatarij (dalee - RD). Vyp. 10. M., 2004. S. 15, 18, 22, 25, 30, 33, 38, 43, 50, 54, 56, 57, 60, 65, 69.

10 Bogatyrev S. Battle for Divine Wisdom. The Rhetoric of Ivan IV’s Campaign against Polotsk // The Military and Society in Russia, 1450-1917. Leiden et al., 2002. P. 325-363; Filyushkin A.I. Izobretaya pervuyu vojnu Rossii i Evropy: Baltijskie vojny vtoroj poloviny XVI v. glazami sovremennikov i potomkov. SPb., 2013. S. 15-234.
11 Fakty nenavisti k vyhodcam iz Korony i Litvy v pervye gody Livonskoj vojny otmecheny Kurbskim: Kurbskij A.M. Istoriya o delah velikogo knyazya moskovskogo. M., 2015. S. 136, 138.
12 Pamyatniki istorii russkogo sluzhilogo sosloviya (dalee - PIRSS). M., 2011. S. 191, 203.
13 PSRL. T. 13. S. 339-340.
14 Ego syn Vladimir prodal derevnyu otca Medvedevo v Antonovskom stane Bezheckogo Verha svoemu dyade I.S. Olsuf'evu v 1573/74 g. K tomu vremeni D. Olsuf'eva, t.e. Mit'ki Elsuf'eva, uzhe ne bylo, vidimo, v zhivyh. Sm.: Akty sluzhilyh zemlevladel'cev XV - nachala XVII veka (dalee - ASZ). T. 2. M., 1998. S. 293. Po neyasnym prichinam R.G. Skrynnikov nazyvaet «Mit'ku Elsuf'eva» N.V. Elsuf'evym (Skrynnikov R.G. Ukaz. soch. S. 149).
15 ASZ. T. 1. M., 1997. S. 74-75. O Denis'evyh-Bulgakovyh sm.: Kurbskij A.M. Ukaz. soch. S. 762-763.

16 ASZ. T. 1. S. 62-63. Vprochem, R.G. Skrynnikov otozhdestvlyaet Gubina iz dela kn. I.D. Bel'-skogo s dumnym d'yakom B.F. Postnikom Gubinym-Maklakovym (Skrynnikov R.G. Ukaz. soch. S. 149).
17 PSRL. T. 13. S. 333.
18 Sbornik Imperatorskogo Russkogo Istoricheskogo Obshchestva (dalee - Sbornik IRIO). T. 71. SPb., 1892. S. 61.
19 Florya B.N. Russko-pol'skie otnosheniya i politicheskoe razvitie Vostochnoj Evropy vo vtoroj polovine XVI - nach. XVII v. M., 1978. S. 43-45.

20 RGADA, f. 389, op. 1, № 37, l. 571; Dziadulewicz S. Herbarz rodzin tatarskich w Polsce. Wilno, 1929. S. 431 (ukazan nomer lista po staroj foliacii).
21 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 37, l. 571-571 ob.
22 Kobrin V.B. Oprichnina. Genealogiya. Antroponimika: Izbrannye trudy. M., 2008. S. 9295; Martin R.E. A Bride for the Tsar: Bride-Shows and Marriage Politics in Early-Modern Russia. DeKalb, Ill., 2012. P. 121-129.
23 Belyakov A.V. CHingisidy v Rossii XV-XVII vekov: prosopograficheskoe issledovanie. Ryazan', 2011. S. 62-63, 84-85, 110-111, 257-258.
24 Sbornik IRIO. T. 71. S. 235-236; «Vypiska iz posol'skih knig» o snosheniyah Rossijskogo gosudarstva s Pol'sko-Litovskim za 1487-1572 gg. M.; Varshava, 1997. S. 241.
25 Skrytnikov R.G. Ukaz. soch. S. 156-157; Horoshkevich A.L. Ukaz. soch. S. 251-254; YAnushkevich A.N. Livonskaya vojna: Vil'no protiv Moskvy. 1558-1570. M., 2015. S. 54.
26 Ferenc M. Mikolaj Radziwill «Rudy» (ok. 1515-1584): DzialalnoSd polityczna i wojskowa. Krakdw, 2008. S. 224-225.

27 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 256, l. 156-157 ob.
28 Archiwum G16wny Akt Dawnych w Warszawie (dalee - AGAD). Archiwum RadziwiH6w. Dz. II. № 3311. S. 7-8; RGADA, f. 389, op. 1, kn. 256, l. 156-157 ob.
29 Biblioteka ks. Czartoryskich w Krakowie. № 747a/1. K. 1-1v. Ukazano mne J. Drungilasom, za chto vyrazhayu kollege blagodarnost'.
30 Nekotorye knyaz'ya Kropotkiny, gody zhizni kotoryh mogli prihodit'sya na seredinu -vtoruyu polovinu XVI v., v rodoslovnyh knigah otmecheny kak bezdetnye. Vprochem, v rodoslovcah nikto iz Kropotkinyh ne pokazan kak bezhavshij «v Litvu». Sm.: PIRSS. S. 45, 158-159.
31 RGADA, f. 79, op. 1, kn. 14, l. 746 ob.
32 Sobolev L.V. Knyaz' K.-V. Ostrozhskij kak lider «russkogo naroda» Rechi Pospolitoj. Dis. ... kand. ist. nauk. M., 2002. S. 95-96.
33 PSRL. T. 13. S. 343.
34 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 38, l. 538-539 (cit. l. 538 ob.).

41 LM, kn. 564. P. 37, 37-38; ZHizn' Knyazya Andreya Mihajlovicha Kurbskogo. T. 2. S. 268-272; RGADA, f. 389, op. 1, kn. 47, l. 94 ob.-95 ob.
42 Svedeniya o ego smerti v etoj bitve neverny. Sr.: Sobolev L.V. Ukaz. soch. S. 96.
43 Arheograficheskij sbornik dokumentov, otnosyashchihsya k istorii Severo-Zapadnoj Rusi. T. 4. Vil'na, 1867. S. 7-8.
44 Sobolev L.V. Ukaz. soch. S. 96-97.
45 Sobchuk V. V1d korshnya do kroni: Doslshchzhennya s gstori knyazivs'kih i shlyahets'kih rodiv Volish XV - persho! polovini XVII st. Kremenec', 2014. S. 375-386.
46 Grala H. Zr6dla do dziej6w stosunk6w polsko-moskiewskich w XVI w. (Nowe znaleziska w Archiwum Warszawskim RadziwiH6w) // Miscellanea Historico-Archivistica. T. 7. 1997. S. 148-149.
47Daugyala Z. Polociae moenia: Gistarychna-tapagrafichny narys polackdh umacavan'nyau // Arche. 2009. 7(82). S. 683.

48 RGADA, f. 389, op. 1, d.56, l. 78 ob.-85; d.62, l. 46-51 ob.
49 Tam zhe, d.286, l. 70 ob.-71 ob. i sl., 78-81.
50 Straszewicz M. Testament Anny z Korsak6w Rahoziny z 1563 roku. Przyczynek do dziej6w jeAc6w polockich // Przegl^d historyczny. T. 96. 2005. Zesz. 3. S. 450-451; Dzyarnovich A. Istochniki XV - nachala XVIII v. o bedstviyah grazhdanskogo naseleniya vo vremya vojn: mezhdu faktami, politicheskimi invektivami i stilisticheskimi klishe // Lietuvos Didziosios KunigaikstystCs istorijos saltiniai: Faktas. Kontekstas. Interpretacija. Vilnius, 2007. P. 348-349.
51 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 38, l. 596 ob.-597 ob.; kn. 50, l. 237-237 ob.; Bielski M. Kronika Polska. Sanok, 1856. S. 1165; Paprocki B. Herby rycerstwa polskiego. Krak6w, 1858. S. 844.
52 Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Zmddzka i wszystkiej Rusi / wyd. przez M. Malinowskiego oraz rozpraw^ o latopiscach ruskich przez Danilowicza, pomnozone przedrukiem dziel pomniejszych Stryjkowskiego wedlug pierwotnych wydaA. T. 2. Warszawa, 1846. S. 413-414.
53 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 45, l. 76 ob.
54 Mienicki R. Egzulanci Poloccy (1563-1580 r.): (Karta z dziej6w ziemi polockiej) // Ateneum WileAskie. 1933-1934. R. 9. S. 50.
55 Radaman A. Argashzacyya i sklad polackaga zemskaga suda u drugoj palove XVI - pershaj treshch XVII st. // Gerol'd Litherland. 2011. № 18. S. 27-28.

56 Mienicki R. Op. cit. S. 100-101; Tastamenty shlyahty i myashchan Belarui drugoj palovy XVI st.: (z aktavyh kshg Nacyyanal'naga pstarychnaga arhiva Belarush). Mshsk, 2012. S. 379-381.
57 Po slovam kn. A.M. Kurbskogo, livonskij dvoryanin V. Taube dobivalsya obmena svoego syna I. Taube na Temkina, no korol' Sigizmund II ne soglasilsya. Sm.: Popov V.E., Filyush-kin A.I. Begstvo knyazya A.M. Kurbskogo: dokument iz Rizhskogo arhiva // Studia Slavica et Balcanica Petropolitana. 2010. № 2(8). S. 120-121.
58 Mienicki R. Op. cit. S. 45; RGADA, f. 389, op. 1, kn. 267, l. 154 ob.—163 ob.; kn. 268, l. 329 ob.— 330, 330; sm. takzhe: kn. 261, l. 41 ob.-42; kn. 58, l. 154 ob.—157, to zhe: kn. 63, l. 111 ob.—114 ob., cit. kn. 58, l. 155. Sm. takzhe: kn. 48, l. 364 ob.—371 ob.
59 Florya B.N. Russko-pol'skie otnosheniya. S. 33—34. Obstoyatel'stva verbovki YA.YA. Glebovicha sm.: RGADA, f. 79, op. 1, kn. 12, l. 291; kn. 14, l. 342 ob.
60 Filyushkin A.I. Izobretaya. S. 726—727.
61 Mienicki R. Op. cit. S. 49—50.
62 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 47, l. 110 ob.—111; kn. 48, l. 336—337 ob. (to zhe: kn. 50, l. 339—340); kn. 49, l. 21—21 ob. (to zhe: kn. 50, l. 248 ob.—249 ob.); kn. 50, l. 87—87 ob., 313—313 ob., 374 ob.—375; kn. 54, l. 3—4 ob. (sr. akt: kn. 48, l. 415 ob.—416); kn. 63, l. 120—121, 130—131, 217 ob.—218 ob.; kn. 77, l. 125 ob.—126, 335—335 ob.; kn. 255, l. 484 ob.—485; kn. 255, l. 501 ob.—502; kn. 268, l. 199—199 ob.; kn. 287, l. 45 ob.-46 ob.
63 Mienicki R. Op. cit. S. 49, 60—61, 88, 91, 94—95, 99—100; Radaman A. Ukaz. soch. S. 27—28, 3034. O B. Korsake sm. takzhe: Sbornik IRIO. T. 71. S. 46 i sl.; RGADA, f. 389, op. 1, kn. 38, l. 541 ob.-543 ob., 618 ob.-619, 630 ob.-632 ob.; kn. 77, l. 381-383 ob., 403-403 ob., 541-542, 547-551 ob., 551 ob.-557; kn. 267, l. 269 ob.-271, 310 ob.-311, 312-312 ob.; kn. 48, l. 392-394; kn. 284, l. 62 ob.-64.
64 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 63, l. 167—170; kn. 56, l. 69—71; kn. 262, l. 66—66 ob. (vtoroj foliacii).
65 Tam zhe, kn. 268, l. 114—116, 129—130. P. Dubickij nazyvaet v sostave komissii S.S. Dovojno, YA.B. Bystrejskogo, L. Garaburdu, M. SHCHita. SHire spisok shlyahtichej, rassmatrivavshih 28 marta 1563 g. delo A. Gostomskogo. Posle tekh zhe chetveryh nazvany G.G., E.YA., K.S., M.F. i D.V. Korsaki, I. Kmita i YA. Selyavy, B. i A.M. Revuty, V. Mitkovich i «vse rycerstvo», plenyonnoe v Polocke. Delo P.I. Dubickogo rassmatrivalos' v Orshanskom i Kleckom sudah i zatem na gospodarskom, delo A.I. Gostomskogo — na gospodarskom.
66 Straszewicz M. Op. cit. S. 454—455.
67 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 267, l. 161—163 ob., cit. s l. 162 ob.

68 Mienicki R. Op. cit. S. 85-86; RGADA, f. 389, op. 1, kn. 527, l. 103 ob.
69 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 45, l. 24. Lukoml'skie imeniya plenyonnogo caryom kn. B.A. Lukom-skogo byli razoreny v hode boevyh dejstvij (Mienicki R. Op. cit. S. 85). Ego zhena Z. Sluzhchanka imela pustosh' i «oseluyu» zemlyu v volosti Lidskoj (RGADA, f. 389, op. 1, kn. 38, l. 571-571 ob.). O tom, chto drugoj knyaz' Lukomskij, Sergej, byl nadolgo zaderzhan v moskovskom plenu, soobshchal v latinskoj versii svoih zapisok A. SHlihting.
70 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 49, l. 34 ob.-35; kn. 38, l. 437 ob.-438.
71 Dubrovskij I.V. Latinskie rukopisi sochinenij Al'berta SHlihtinga // Russkij sbornik: Issledovaniya po istorii Rossii. Vyp. 18. M., 2015. S. 91; RGADA, f. 389, op. 1, kn. 56, l. 17 ob., 48 ob.-49, 49 ob.; kn. 58, l. 9 ob., 10 ob., 11.
72 Eto sleduet iz samoj rannej datirovki v Piscovoj knige Litovskoj Metriki № 5737075 g. Utochnyaem datirovku, predlozhennuyu kollegoj: Ermak V.YU. Polockaya piscovaya kniga 1567-1572 gg. - kniga Litovskoj metriki № 573 // Ivan Groznyj - zavoevatel' Polocka (novye dokumenty po istorii Livonskoj vojny). SPb., 2014. S. 25, sr.: tam zhe. S. 422 (l. 388).
73 Polosin I.I. Spory ob «oprichnine» na pol'skih sejmah XVI veka (1569-1582) // Voprosy istorii. 1945. № 5-6. S. 142-153; Kappeler A. Ivan Groznyj im Spiegel der auslandischen Druckschriften seiner Zeit. Ein Beitrag zur Geschichte des westlichen Russlandbildes. Bern; Frankfurt a/M, 1972. S. 32-45; Kqkolewski I. Melancholia wladzy: Problem tyranii w europejskiej kulturze politycznej XVI stulecia. Warszawa, 2007. S. 252-285.

74 LM, kn. 564. S. 37, 37-38; ZHizn' Knyazya Andreya Mihajlovicha Kurbskogo... T. 2. S. 268— 272; AGAD. Archiwum Skarbu Koronnego (dalee - ASK). Dz. II. Rach. Sejm. № 22. K. 36, 37-37v, 38.
75 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 44, l. 55-55 ob., publ.: Metryka Vyalshaga knyastva Lggouskaga: Ksh-ga 44: Kshga zatsau 44 (1559-1566). Mshsk, 2001. S. 66 (29 avgusta 1562 g.).
76 PSRL. T. 13. S. 377; Horoshkevich A.L. Ukaz. soch. S. 403-404; Myacel'st A.A. Msshchslauskae knyastva i vyyavodstva u XII-XVIII stst. Mshsk, 2010. S. 175.
77 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 65, l. 114.
78 Erusalimskij K.YU. 30 aprelya 1564 goda // Mezhdu Moskvoj, Varshavoj i Kievom. K 50-letiyu prof. M.V. Dmitrieva. M., 2008. S. 125-193; sm. takzhe materialy doprosov Kurbskogo posle pobega: Filyushkin A.I. Izobretaya. S. 718-723.
79 Wojtkowiak Z. Odnaleziony tekst Macieja Stryjkowskiego o bitwie z Moskw^ 1564 roku i inne rewelacje w zbiorach rosyjskich i nie tylko. PoznaA, 2010. S. 79-80.
80 Ibid. S. 57-59; Dzyarnovich O. Poema Mateya Stryjkovskogo «Bitva pod Uloj» (1564 g.): obraznyj ryad i sobytijnaya konkretika // Studia Slavica et Balcanica Petropolitana. 2010. № 2(8). S. 133.
81 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 45, l. 60.

82 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 50, l. 283; kn. 77, l. 50-51.
83 Geheimes Staatsarchiv PreuBischer Kulturbesitz (dalee - GStA PKB). XX. HA. HBA. Kasten 427. B2a. № 258. F. 6.
84 OR RNB, f. 971, op. 2, avt. 152, № 16, l. 40 karandashnoj foliacii (l. 42 chernil'noj foliacii). Blagodaryu G. Lesmajtisa, obrativshego moyo vnimanie na dannyj reestr, vvedyonnyj v nauchnyj oborot R. Ragauskene.
85 OR RNB, f. 971, op. 2, avt. 152, № 16, l. 39a (l. 41); Wojtkowiak Z. Op. cit. S. 61—63, 80—83; Bielski M. Op. cit. S. 1153; Stryjkowski M. Op. tit. T. 2. S. 414—415; Gornicki L. Dzieje w Koronie Polskiej. Warszawa, 2003. S. 160-161; Pami^tniki o dawnej Polsce z czas6w Zygmunta Augusta obejmujpce listy Jana Franciszka Commendoni do Karola Boromeusza. T. 1. Wilno, 1847. S. 45-50.
86 GStA PKB. XX. HA. HBA. Kasten 395. B2. № 1909. F. 1—1v. K pis'mu prilozhen osobyj spisok plenennyh moskovskih voevod. Sm. takzhe: HHStA Wien. StAbt. AB VIII/7/4. Ost- und Sfldosteuropa. RuBland I. Karton 1. Konv. C. F. 78-85v.

87 Bielski M. Op. cit. S. 1151-1152; RGADA, f. 389, op. 1, kn. 45, l. 62; PSRL. T. 34. M., 1978. S. 190. Po materialam rossijskih istochnikov napisana rabota: Solodkin YA.G. Knyaz' P.I. SHujskij - geroj i neudachnik Livonskoj vojny // Baltijskij vopros v konce XV - XVI v. M., 2010. S. 269-274; YAnushkevich A.N. Ukaz. soch. S. 93; Wojtkowiak Z. Op. cit. S. 62; Dzyarnovich O. Ukaz. soch. S. 133-134. S etim soglasuetsya predpolozhenie R. Ragauskene o tom, chto SHujskij byl ubit shlyahtichem K. SHvejkovskim. Sm.: Ragauskiene R. 1564 m. Ulos Kautynes: jvykio tikimybes // Istorijos akiraciai: straipsnip rinkinys. Vilnius, 2004. P. 174; WojtkowiakZ. Op. cit. S. 64-65.
88 Sohranilas' kol'chuga kn. P.I. SHujskogo (Gosudarstvennaya Oruzhejnaya palata, OR-19). Eyo mednaya zapona glasit: «Knyazya Petrov" Ivanovicha SHuskgova». Digraf «kg» v famil'nom prozvishche polkovodca svidetel'stvuet o vozniknovenii zapony v Pol'sko-Litovskom gosudarstve. Vozmozhno, eta kol'chuga byla snyata s SHujskogo 26 yanvarya 1564 g. Sm. takzhe: Igina YU.F. Memoria Lzhedmitriya I kak sposob legitimacii i manifestacii ego vlasti // Odissej: chelovek v istorii. M., 2012. S. 318; Grala H. Raport Bulgakowa o sytuacji w Rzeczypospolitej // M6wip Wieki. 1996. № 11-12 (450-451). S. 40-44; Sbornik IRIO. T. 71. S. 599-602, 625.
89 RgAdA, f. 389, op. 1, kn. 45, l. 60; Wojtkowiak Z. Op. cit. S. 62-63; OR RNB, f. 971, op. 2,

avt. 152, № 16, l. 39a (41)-40 (42).
90 Vo vremya begstva on poteryal palash i kolchan, kotorye byli dostavleny Sigizmundu II v Varshavu. Rech', po vsej vidimosti, shla o veshchah voevody storozhevogo polka I.V. Men'sho-go-SHeremeteva. Sm.: YAnushkevich A.N. Ukaz. soch. S. 85.
91 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 45. l. 59 ob.-62; OR RNB, f. 971, op. 2, avt. 152, № 16, l. 39a (41); Pis'mo getmana litovskogo Radivila o pobede pri Ule // CHOIDR. 1847. Kn. 3, otd.3. S. 1-18, zdes' s. 2-3.
92 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 38, l. 539-540, 546-547 ob., cit. na l. 539 ob. S raznochteniyami i ukazaniem imyon getmanov (M.YU. Radzivilla i G.A. Hodkevicha) ta zhe pohvala sm.: tam zhe, d.58, l. 114-116, to zhe: d.63, l. 92-94 ob. Sm. o Z.I. Pleshcheeve: «i getmana nad"vornogo voiska mo-skov"skogo» (cit. po: tam zhe, d.58, l. 114).

93 YAnushkevich A.N. Ukaz. soch. S. 94-95.
94 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 45, l. 61; OR RNB, f. 971, op. 2, avt. 152, № 16, l. 40(42); Pami^tniki o dawnej Polsce... T. 1. S. 45-50; WojtkowiakZ. Op. cit. S. 82.
95 PIRSS. S. 191 (l. 10 ob.).
96 Steindorff L. Memoria in AltruBland: Untersuchungen zu den Formen christlicher Totensorge. Stuttgart, 1994. S. 231. Anm. 440. S. 235.
97 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 266, l. 247 ob.; Stryjkowski M. Op. tit. T. 2. S. 455.
98 Pami^tniki o dawnej Polsce. T. 1. S. 45-50; WojtkowiakZ. Op. cit. S. 82, 87.

99 CD1AK Ukrashi, f. 25, op. 1, spr. 6, ark. 15-16 zv.
100 Ul'yanovs'kij V. Knyaz' Vasil'-Konstyantin Ostroz'kij: yutorichnij portret u galere! predshv ta nashchadiv. Ki!v, 2012. S. 423.
101 ZHizn' Knyazya Andreya Mihajlovicha Kurbskogo. T. 2. S. 271-272. E.L. Nemirovskij govorit o «bujnom nrave» zhitelej Spasovo, odnako eto, na nash vzglyad, preuvelichenie, vyzvannoe tem, chto issledovatel' stremitsya pokazat' preemstvennost' mezhdu ih napadeniem na moskovitov v 1564 g. i konfliktami s zhitelyami sosednego sela Kunino, prinadlezhavshego Dermanskomu monastyryu v 1575 g. Sr.: Nemirovskij E.L. Nachalo knigopechataniya na Ukraine. Ivan Fyodorov. M., 1974. S. 93-94.
102 AGAD. ASK. Dz. II. № 22. K. 35—38, 68v—70v; Konopczynski W. Chronologia sejm6w polskich 1493-1793. Krak6w, 1948. S. 14.
103 PIRSS. S. 109, 123, 172, 194, 223; ASZ. T. 1. S. 100; T. 2. S. 274-275; T. 3. M., 2002. S. 375, 376, 506; T. 4. M., 2008. S. 88; Skrynnikov R.G. Ukaz. soch. S. 472.
104 Veselovskij S.B. Ukaz. soch. S. 314—315; Skrynnikov R.G. Ukaz. soch. S. 533, 535, 539, 543; Zimin A.A. Oprichnina. S. 83, 316. Prim. 150.

105 Ochevidno, rech' idyot o syne Nikity Borisovicha Hlyzneva-Kolycheva. Pomet o ego pobege v rodoslovcah net: PIRSS. S. 110 (l. 190 ob.); PSRL. T. 13. S. 350; AGAD. ASK. Dz. I. № 192. K. 6, 6v; RGADA, f. 389, op. 1, kn. 38, l. 439-440; kn. 39, l. 597-597 ob.
106 PIRSS. S. 79-80; ASZ. T. 2. S. 264; T. 4. S. 36; Velikij Novgorod vo vtoroj polovine XVI v. Sbornik dokumentov. SPb., 2001. S. 95; Antonov A.V. CHastnye arhivy russkih feodalov XV - nachala XVII veka // RD. Vyp. 8. M., 2002. S. 45, 77; Kobrin V.B. Ukaz. soch. S. 31; Skrytnikov R.G. Ukaz. soch. S. 222, 472.
107 Antonov A.V. CHastnye arhivy. S. 141-142. Vozmozhnost' prinadlezhnosti Ievlevicha k rodu Ievlevyh ves'ma velika, uchityvaya, chto v pol'sko-litovskoj praktike formanty -ski (-skij) i -wicz (-vich) neredko ispol'zovalis' v famil'nyh prozvishchah shlyahty vostochnorusskogo proiskhozhdeniya.
108 PIRSS. S. 223. Sm. takzhe: Kurbskij A.M. Ukaz. soch. S. 762-763. Primech. 100 ob.-2.
109 PIRSS. S. 103-104. Deti Fyodora Nevezhina v rodoslovcah ne pokazany, no v rodoslovnoj knige kn. M.A. Obolenskogo dlya ih imyon ostavleno mesto. Kakoj-to Danila ZHohov vmeste s Semejkoj Boldyrevym sostavlyal ryazanskie otpisnye knigi 1579/80 g. Sm.: Akty, otnosyashchiesya k istorii Zapadnoj Rossii, sobrannye i izdannye Arheograficheskoyu komissieyu imperatorskoj Akademii nauk. T. 3. SPb., 1848. S. 98-99 (№ 114).
110 PIRSS. S. 42.
111 ASZ. T. 4. S. 361-383.

112 Sobchuk V. Ukaz. soch. S. 375—386.
113 Kurbskij A.M. Ukaz. soch. S. 663—664. Primech. 81—4.
114 Pokazatel'na s etoj tochki zreniya diskussiya o prichinah opaly i kazni N.V. SHeremeteva. A.A. Zimin svyazyval eyo s porazheniem vojska na r. Ule v yanvare 1564 g. V otvete na kritiku issledovatel' otmechal, chto SHeremetev ponyos nakazanie kak smolenskij voevoda, t.e. po kosvennoj vine (Zimin A.A. Oprichnina. S. 79—80). R.G. Skrynnikov osparival etu koncepciyu i schital, chto poskol'ku N. SHeremetev v Ul'skoj bitve uchastiya ne prinimal, vyvody Zimina ni na chyom ne osnovany (Skrynnikov R.G. Ukaz. soch. S. 176).

115 Zimin A.A. Sostav Boyarskoj dumy v XV-XVI vekah // Arheograficheskij ezhegodnik za 1957 god. M., 1958. S. 72, 79; Bogatyryov S.N. Blizhnyaya duma v tret'ej chetverti XVI v. CHast' vtoraya (1560-1570) // Arheograficheskij ezhegodnik za 1993 god. M., 1995. S. 98-101; Filyushkin A.I. Istoriya odnoj mistifikacii: Ivan Groznyj i «Izbrannaya rada». M., 1998. S. 194-201.
116 Stryjkowski M. Op. tit. T. 2. S. 415-416.

117 PSRL. T. 13. S. 390; AGAD. ASK. Dz. I. № 203. K. 71. Ukazanie v reestre vyplat na postanovlenie Petrkovskogo sejma zastavlyaet otnesti datu nagrazhdeniya ko vremeni ne ranee 18 yanvarya 1565 g., kogda sejm otkryl rabotu: Konopczynski W. Chronologia... S. 14.
118 ASZ. T. 2. S. 371; T. 3. S. 232-233; T. 4. S. 178.
119 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 83, l. 75 ob.-77, cit. s l. 75 ob. i 76.
120 Nemirovskij E.L. Nachalo slavyanskogo knigopechataniya. M., 1971. S. 118.
121 Erusalimskij K.YU. Grecheskaya «vera», tureckaya «pravda», russkoe «carstvo».: eshchyo raz ob Ivane Peresvetove i ego proekte reform // Vestnik RGGU. 2011. № 7(69). S. 87-104.
122 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 83, l. 91 ob.-92.

123 Dqbkowski P. Stanowisko cudzoziemc6w w prawie litewskim w drugiej poiowie XV i w XVI w. (1447-1588). Lw6w, 1912. S. 52-61.
124 RGADA, f. 389, op. 1, kn. 47, l. 49 ob.—50, 92—92 ob.; kn. 267, l. 70.

125 Kurbskij A.M. Ukaz. soch. S. 118.
126 Kobrin V.B. Ukaz. soch. S. 39, 44, 46, 57, 82; Zimin A.A. Oprichnina. S. 98. Basmanovy-Pleshcheevy, vidimo, ne postradali ot opal i podozrenij v adres Ochinyh-Pleshcheevyh, a naoborot, mogli usilit'sya za schyot blizosti k caryu. A.A. Zimin otmechal, chto Ochin-Pleshcheev i kn. Ohlyabinin mogli vojti v oprichninu srazu posle Zemskogo sobora 1566 g.

127 Zimin A.A. Oprichnina. S. 84.
128 Kobrin V.B. Ukaz. soch. S. 31, 40, 54, 121-126.

129 Kurbskij A.M. Ukaz. soch. S. 66.
130 Repina L.P. ZHenshchiny i muzhchiny v istorii: novaya kartina evropejskogo proshlogo. M., 2002. S. 74—75; sm. takzhe: Pushkaryova N.L. CHastnaya zhizn' russkoj zhenshchiny: nevesta, zhena, lyubovnica (X—XIX v.). M., 1997; Starchenko N. SHlyubna stratepya vdiv i ksh'ka problem navkolo ne! (shlyahets'ka Volin' kshcya XVI st.) // Kshvs'ka starovina. 2000. № 6(336). S. 58—74; 2001. № 1(337). S. 42-62; № 4. S. 20-42.
131 Pervyj Litovskij Statut. Teksty na starobelorusskom, latinskom i staropol'skom yazykah. T. 2. CH. 1. Vil'nyus, 1991. S. 122—157.

132 Zimin A.A. Oprichnina. S. 203; YUrganov A.L. O starodubskom «udele» M.I. Vorotynskogo i starodubskih votchinah v zaveshchanii Ivana Groznogo // Arhiv russkoj istorii. Vyp. 2. M., 1992. S. 67-68.